Nasza wiedza na temat najstarszych zabytków znajdujących się w Łęcznej wydaje się być ugruntowana od wielu lat. Wystarczy sięgnąć po przewodniki i nieliczne opracowania dotyczące dziejów miasta, aby utwierdzić się w przekonaniu, że dla ich poznania zrobiono wystarczająco wiele, by poprzestać na kilku podstawowych informacjach powielanych w literaturze przedmiotu.

Niniejszy artykuł został wydrukowany pierwotnie 
w 21 numerze"Merkuriusza Łęczyńskiego" z 2008 r.

 

ROBERT JOP
WOKÓŁ NAJSTARSZEJ ŁĘCZYŃSKIEJ INSKRYPCJI,

czyli kilka uwag o początkach kościoła parafialnego, jego wystroju

i osobach z nim związanych

Nasza wiedza na temat najstarszych zabytków znajdujących się w Łęcznej wydaje się być ugruntowana od wielu lat. Wystarczy sięgnąć po przewodniki i nieliczne opracowania dotyczące dziejów miasta, aby utwierdzić się w przekonaniu, że dla ich poznania zrobiono wystarczająco wiele, by poprzestać na kilku podstawowych informacjach powielanych w literaturze przedmiotu. Takie błędne mniemanie podtrzymuje zastój w badaniach nad historią miasta, którego nie wypełnią, ani znaczące prace poświęcone ustrojowi i właścicielom Łęcznej [1], ani mniej lub bardziej udane przyczynki publikowane na łamach ,,Merkuriusza Łęczyńskiego”. Warto ponadto przypomnieć, że jedyna monografia naszego miasta ukazała się bez mała dwadzieścia lat temu[2] i pomimo jej niewątpliwych walorów nie zaspakaja już potrzeb zawodowych historyków i regionalistów, świadomych konieczności opracowania kolejnych zagadnień z dziejów Łęcznej.

Jak ważny jest postęp badań w sprawie łęczyńskich zabytków, a tym samym ryzykowne powtarzanie utartych stwierdzeń, niech świadczą informacje zawarte w ,,Katalogu zabytków sztuki w Polsce”, dotyczące daty konsekracji kościoła p.w. św. Marii Magdaleny, czasu powstania znajdującej się przy nim murowanej dzwonnicy, założenia nowego cmentarza parafialnego i być może również ogrodzenia nekropoli przykościelnej[3]. Nowsze badania obalają zawarte w tej publikacji ustalenia[4].

Kiedy mówimy o najstarszych zabytkach w Łęcznej na myśl przychodzą zazwyczaj budowle będące wizytówką miasta: kościół parafialny p.w. św. Marii Magdaleny, mansjonaria i synagoga. W każdym z opracowań dotyczących Łęcznej znajdziemy o nich podstawowe informacje. Jednak w cieniu tych obiektów (dosłownie i w przenośni) znajdują się zabytki, które ustępując świątyniom rozmiarami, przewyższają je pod względem wartości informacji źródłowych. Do tej grupy zalicza się niewątpliwie tablica konsekracyjna wmurowana w ścianę kaplicy Najświętszej Marii Panny najstarszego łęczyńskiego kościoła. Tablica znana jest z pewnością każdemu mieszkańcowi miasta, który chociaż raz znalazł się we wnętrzu świątyni i zechciał przychylnym okiem spojrzeć na jej wystrój, jako na świadectwo minionych wieków. Jednak ze względu na czas powstania omawianego zabytku i kulturę umysłową ludzi, którzy go stworzyli, znajdująca się na nim inskrypcja została spisana w języku łacińskim, wobec czego wielu zainteresowanych nią ciekawskich odejdzie z przysłowiowym kwitkiem, nie zaspokoiwszy pragnienia wiedzy o historii kościoła. Na próżno także szukać będą w przewodnikach lub fachowej literaturze wyjaśnień dotyczących okoliczności powstania tablicy, a przede wszystkim tłumaczenia jej treści. Z niewiadomych powodów nigdy nie została opublikowana w języku oryginału i w przekładzie, chociaż wiele wskazuje na to, że historycy i regionaliści korzystali z niej w trakcie swoich badań[5]. Właśnie w związku z badaniami regionalnymi omawiany zabytek wydaje się być szczególnie cenny, a jego rangę jako źródła historycznego podkreśla dodatkowo fakt, że powstał w XVII w. – niewykluczone, że niedługo po konsekracji – co w szczególny sposób uwierzytelnia odnotowane fakty.

 

Poznajmy treść wyrytą na tablicy konsekracyjnej w najstarszym łęczyńskim kościele. W języku łacińskim jest ona następująca[6]:

AETERNITATI SACRUM | AD HONOREM | DEI OPTIMAX ET S(ANCTAE) MARIAE MAGDALENE PATRO(N)AE | TEMPLUM  HOC SUMPTIBUS SUIS MAG[NIFICUS] AC GENE[ROSUS] DO(MINUS) | ADAMUS NOSKOWSKI SUCCAM[ERARIUS] TERRAE LUBLINE[NSIS] CA|PITANEUS DOBRZY[NENSIS] HERES IN LECNA EXTRUXIT DOTAVIT | QUOD | R(EVERE)NDISS(IM)US TOMAS OBORSKI EPISC(OPUS) LAODIC[ENSIS] SUFFRAG(ANEUS) ET CANO(NICUS) CRAC[OVIENSIS] | CUM ALTARIRUS TRIBUS CONSECRAVIT A(NNO) D(OMINI) 163 IXMENSIS AUG(USTI) | QUORUM MAIUS | IN HONOREM MARIAE MAGDALENAE TUTELARI DIVAE AD CORNU EPI|STOLAE IN HONOREM SANCTISSIMI CORPORI CHRI(STI) TERTIUM AD CORNU EVANG(ELIAE) IN | HONOREM B(EATAE) M(ARIAE) V(IRGINIS) ET REL[I]QUIAS S(ANCTISIMORUM) MARTIRUM AURELII CLAUDI ET FAU|STINI IN EIS INCLUSIT CUIUS TEMPLI PRIMUS LAPIS POSITUS EST A(NNO) D(OMINI) | 1618 D[IES] APRILIS TUNC EP[ISCOP]O CRAC(OVIENSI) MARTINO SISKOWSKI

Powstrzymując się od dosłownego przekładu treści inskrypcji z szesnastowiecznej łaciny, powiedzmy, że na chwałę Boga Najwyższego i Świętej Marii Magdaleny świątynię wystawił oraz uposażył własnym kosztem dziedzic na Łęcznej, Wielmożny Pan Adam Noskowski, podkomorzy lubelski i starosta dobrzyński. Konsekrował ją w Roku Pańskim 1639, w miesiącu sierpniu, przewielebny biskup laodycejski, sufragan i kanonik krakowski Tomasz Oborski, wraz z trzema ołtarzami, z których większy pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny, drugi pod wezwaniem Przenajświętszego Sakramentu, trzeci pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, kryjący w sobie relikwie Św. Aureliusza, Klaudiusza i Faustyna [?]. Pierwszy kamień świątyni został położony w kwietniu Roku Pańskiego 1618, przez biskupa krakowskiego Marcina Szyszkowskiego.

W kontekście badań nad dziejami murowanego kościoła p.w. św. Marii Magdaleny najbardziej istotne wydają się być informacje, które dotyczą chronologii dwóch faktów – początku budowy świątyni oraz jej konsekracji. Data pierwszego wydarzenia, wprowadzona do literatury przedmiotu za przyczynąKatalogu zabytków sztuki w 1967 r.[7], nie budzi wątpliwości. Tablica konsekracyjna podaje, że primus lapis pod budowę kościoła został położony w kwietniu 1618 r., co potwierdza wizytacja parafii łęczyńskiej z 1830 r.[8] Z ksiąg miejskich Łęcznej znany jest także zapis z 1618 r., o wytyczeniu placu, na którym miała stanąć murowana świątynia fundacji podkomorzego lubelskiego Adama Noskowskiego[9]. Ta informacja skłania do sformułowania wstępnego wniosku – wymagającego oczywiście dodatkowych badań – że nowy kościół parafialny został posadowiony na innym miejscu, niż stał pierwszy, drewniany, zgorzały na początku XVII w.[10] Warto w związku z powyższym przypomnieć także, że erekcji murowanej świątyni towarzyszyła zmiana pierwotnego wezwania ze św. św. Stanisława i Marii Magdaleny[11] na św. Marii Magdaleny oraz że kościół został komunikacyjnie powiązany z centrum miasta, którego nowy układ przestrzenny był wynikiem koncepcji i działalności Adama Noskowskiego[12]. Splot wymienionych okoliczności skłania do podjęcia ponownych badań nad fazami rozwoju przestrzennego Łęcznej i weryfikacji dotychczasowych ustaleń J. Frazika[13] oraz R. Szczygła[14].

Więcej kontrowersji wzbudza data konsekracji. W opracowaniach poświęconych Łęcznej odnajdziemy rok 1631 i 1639. Starsza literatura opowiada się za rokiem 1631, który podał w swoim artykule jako pierwszy J. Frazik[15], a później powielił Katalog zabytków sztuki[16]. Od 1987 r. za przyczyną opracowania J. E. Leśniewskiej przyjmuje się, że konsekracja miała miejsce w 1639 r.[17] Ściśle z nią związane jest zakończenie budowy kościoła łęczyńskiego. J. Frazik zasugerował w swoim studium o rozwoju przestrzennym Łęcznej, że było to w 1631 r.[18] a inne wydawnictwa w większości nie zweryfikowały tej daty[19].

Rozbieżności w datowaniu opisywanych faktów zdają się wynikać z kilku przyczyn. Przede wszystkim w samej inskrypcji napotykamy na barierę natury paleograficznej, która dopuszcza różne możliwości interpretacji fragmentu dotyczącego daty konsekracji. Chronologia tego wydarzenia została zanotowana z zastosowaniem dwóch systemów liczbowych. Trzy pierwsze cyfry – 163 – są arabskie, a następna – IX – rzymska, po nich rzemieślnik wyrył trzy litery łacińskiej nazwy miesiąca sierpnia – (AUG – skrót od AUGUSTI). Pomiędzy zapisem ,,163” i ,,IX” znajduje się spacja, której nie ma pomiędzy ,,IX” i nazwą miesiąca. Ten fragment inskrypcji wygląda więc następująco: A[NNO] D[OMINI] 163 IXMENSIS AUG[USTI]. W związku z tym możemy odczytać go na trzy sposoby: 1) gdy rozdzielimy wartości tworzące rzymską ,,dziewiątkę” będzie to 1631 rok, 10 sierpnia (czy taką interpretację przyjął J. Frazik?); 2) 1639 rok, 9 sierpnia – jeśli uznamy, że twórca inskrypcji dostrzegł zbieżność ,,dziewiątki” w dacie rocznej oraz miesięcznej i dlatego połączył je ze sobą; 3) mamy do czynienia wyłącznie z datą roczną (1639) i nazwą miesiąca (sierpień), bez odniesienia do konkretnego dnia, na co wskazywałby fragment A[NNO] D[OMINI] 163 IXMENSIS AUG[USTI].

Która data jest właściwa? Prawdopodobnie z jej ustaleniem mieli już problem duchowni kontrolujący parafię od XVII aż po XIX wiek. Świadczą o tym akta powizytacyjne, w których podawano rok 1631 (wizytacja z 1650 roku), 1638 (wizytacje z XVIII-XIX w.) oraz 1639 (wizytacja z 1830 r.)[20], co prowadzi do pytania o przyczynę rozbieżności przy datowaniu konsekracji kościoła i źródło wiedzy wizytatorów w tej sprawie. Czy była nim łęczyńska inskrypcja, odpowiednie dokumenty, ewentualnie wcześniejsze protokoły wizytacji[21], czy też – zgodnie z podręcznikiem polskich biskupów Praxis episcopalis – opierali się na opinii świadków, kronikarskich wzmiankach lub fakcie pochówków dokonanych w kościele[22]? W znalezieniu odpowiedzi na te pytania nie pomogą nam niestety rejestry funkcji pontyfikalnych, w których protokołowano czynności sufraganów zastępujących biskupa w jego powinnościach. Zachowały się one dopiero od 1646 r., gdy urzędującymi sufraganami krakowskimi byli Wojciech Lipnicki i Mikołaj Oborski, następcy Tomasza Oborskiego, który poświęcił kościół św. Marii Magdaleny[23]. Potrzebne zatem są i w tej sprawie nowe ustalenia oraz pogłębione badania, których celem będzie wyjaśnienie chronologii podstawowych faktów związanych z początkami murowanego kościoła parafialnego.

Wróćmy ponownie do naszej inskrypcji. Jej zasadniczy fragment informuje o poświęceniu zarówno łęczyńskiego kościoła, jak i ołtarzy, które się w nim znajdowały. Konsekracja w latach 30. XVII w. nowopowstałej świątyni parafialnej jest całkowicie zrozumiała. Warto jedynie dodać, że w ciągu jej kilkuwiekowego istnienia nie był to akt jednorazowy. We wspomnianych wyżej rejestrach funkcji pontyfikalnych pod rokiem 1738 znajdujemy zapis o rekonsekracji łęczyńskiego kościoła, której dokonał biskup Michał Kunicki[24]. Wizytacja z 1830 r. jako jej powód  podaje pożar świątyni[25], jednocześnie datując ją na 1739 r.[26] Natomiast fragment inskrypcji dotyczący poświęcenia ołtarzy pozwala nam poznać ich rozmieszczenie i wezwania oraz odnieść się do wystroju kościoła w początkach jego istnienia. I tak ołtarz wielki poświęcony został Marii Magdalenie (in honorem Mariae Magdalenae), boczne: Przenajświętszemu Sakramentowi (Sanctissimi Corporis Christi) oraz Najświętszej Maryi Pannie (Beatae Mariae Virginis). W każdym z nich prawdopodobnie umieszczone było adekwatne do tytułu wyobrażenie plastyczne (obrazy?), oczywiście nie w takiej formie, jak współczesne, bowiem obecny wystrój świątyni jest w głównej mierze dziełem snycerki i malarstwa osiemnastowiecznego[27]. Według ks. Jana Kracika owe wyobrażenia miały utrwalać w świadomości wiernych rangę postaci świętych, wydarzeń i dogmatów[28]. Tak zapewne było w Łęcznej, skoro pierwsze wezwania ołtarzy z kościoła parafialnego przetrwały do dzisiaj. Wydawałoby się więc, że od XVII w. nic się nie zmieniło. Tymczasem, gdy sięgniemy po źródła siedemnastowieczne i późniejsze ukaże nam się obraz przemian, który plastycznie scharakteryzował przywoływany już ks. J. Kracik, pisząc: Niektóre z nich [tzn. ołtarze – dop. R.J.] trwały, inne ustępowały miejsca nowym. Dostawiano kolejne ołtarze lub na już istniejących umieszczano wizerunki innych patronów. Momentem weryfikacji popularności było pojawienie się biskupa konsekrującego ołtarz lub kościół. Wybieranie świętego dla przebudowanego lub świeżo wzniesionego kościoła odbywało się w społeczeństwie na nowo[29]. Opis, jakby żywcem przeniesiony z obserwacji wydarzeń w Łęcznej. W 1659 r. biskup Mikołaj Oborski poświęcił ołtarz główny pod wezwaniem Najświętszego Sakramentu i św. Marii Magdaleny (pierwsze z wezwań wraz z obrazem ,,przewędrowały” z ołtarza bocznego do głównego?) oraz dwa inne: Krzyża Świętego (nowe wezwanie!) i Matki Bożej[30]. Natomiast w 1738 r. biskup Michał Kunicki konsekrował świątynię wraz z ołtarzami: głównym – Przemienienia Pańskiego (czy chodzi o wcześniejszy Bożego Ciała?) i dwoma bocznymi – Matki Bożej i św. Antoniego (nowe wezwanie!)[31]. Ostatni z wymienionych odnotowany został w księdze zmarłych parafii łęczyńskiej pod rokiem 1739[32] i w protokole wizytacji z 1830 r., przy czym zapisano, że nie był on konsekrowany, ale posiadał portatyl z relikwiami[33]. Wizytacja dziewiętnastowieczna przynosi także informację o siedmiu ołtarzach znajdujących się w tym czasie w kościele. Ich wezwania były następujące: Ukrzyżowania Pańskiego (Crucifixi Domini), Najświętszej Marii Panny (Beatissimae), Ciała Bożego (Corporis Christi) – te były konsekrowane i chodzi tu zapewne o ołtarz główny i znajdujące się w kaplicach oraz św. Barbary (niekonsekrowany, bez portatylu), św. Tekli, św. Antoniego i św. Kajetana – niekonsekrowane z portatylami[34]. Ołtarz św. Kajetana wzmiankowany jest także wielokrotnie w parafialnej księdze zmarłych w latach 1739-1767[35]. Natomiast w inwentarzu kościoła szpitalnego, sporządzonym w 1834 r., znajduje się zapis o przeniesieniu w 1833 r. obrazów Trójcy Świętej, św. Ignacego i św. Kajetana do kościoła św. Marii Magdaleny, w związku ze złym stanem świątyni szpitalnej. Były one umieszczone w ołtarzu głównym (pierwszy z wymienionych) oraz bocznym (dwa pozostałe) kościoła św. Ducha[36]. Zatem wizerunek św. Kajetana albo znajdował się w dwóch łęczyńskich kościołach: św. Marii Magdaleny i św. Ducha, albo też krążył pomiędzy nimi.

Fundatorem murowanego kościoła p.w. św. Marii Magdaleny w Łęcznej był podkomorzy lubelski Adam Noskowski, ówczesny właściciel miasta. Inskrypcja mówi o tym jednoznacznie, informując, że wystawił ją własnym kosztem na chwałę Wszechmocnego Boga i świętej Marii Magdaleny, patronki świątyni. Znamiennym jest, że Noskowski, pomimo swych niepodważalnych zasług dla miasta, nie doczekał się dotąd kompleksowego biogramu[37] i wszelkie informacje o nim rozproszone są po różnych wydawnictwach opierających swą wiedzę głównie na źródłach opublikowanych, przynoszących szczątkowe dane o dziedzicu Łęcznej[38]. Nie mówiąc już o tym, że jego osoba nie została uhonorowana poprzez nazwanie jego imieniem jednej z łęczyńskich ulic czy placów. Niewątpliwie Adam Noskowski - budowniczy renesansowej Łęcznej, jak nazwał go W. Wieczorek[39] – na to zasługuje. Gros najważniejszych zabytków, które zdobią współcześnie miasto, powstało albo z jego inicjatywy, albo w czasie, gdy był właścicielem Łęcznej. Żałować jedynie wypada, że większość z nich nie przetrwała próby czasu, tak jak kościół św. Marii Magdaleny i mansjonaria.

Niepodważalny związek Adama Noskowskiego z łęczyńską świątynią parafialną nie ogranicza się jedynie do jej fundacji. Datuje się na czasy wcześniejsze, gdy istniał jeszcze kościół drewniany, jeśli przyjmiemy, że spłonął on w 1615 r.[40] Właśnie w nim 2 grudnia 1612 roku ochrzczona została córka Noskowskiego Zofia[41], a 5 marca 1614 r. córka Maryna (Marina)[42]. W roku pożaru pierwszego łęczyńskiego kościoła parafialnego urodził się syn podkomorzego Jan Karol. Jego chrzest odbył się w dniu 22 marca 1615 r.[43] J. E. Leśniewska podaje za herbarzem K. Niesieckiego, że umarł on ok. 1656 r.[44] Miałby wobec tego około 41 lat w chwili śmierci. Kolejna córka Noskowskiego, Anna Katarzyna, przyszła na świat w 1622 r. a ochrzczona została 22 grudnia[45]. Data urodzin Adama Kazimierza nie jest znana. Najstarsza łęczyńska metryka parafialna jej nie notuje, być może z tego powodu, że jej zapisy z lat 1615-1622 r. są niekompletne. Niewykluczone z resztą, że młodszy syn podkomorzego lubelskiego przyjął chrzest w innym kościele, niż łęczyński, w związku z jego pożarem i budową nowej świątyni[46]. Warto dodać, że gdy ją wzniesiono, stała się miejscem wiecznego spoczynku Noskowskich. J. E. Leśniewska podaje, że w kryptach kościoła pochowany został syn fundatora Adam Kazimierz, jego żona Joanna z Krasińskich i bratanek Adam[47].

Kiedy powstała tablica z kościoła św. Marii Magdaleny? Odpowiedź na to pytanie wymaga szczegółowej kwerendy źródłowej, bowiem na podstawie samego zabytku ustalenie właściwej daty nie jest możliwe. Przede wszystkim pojawiają się trudności z określeniem terminus post quem, ze względu na wątpliwości dotyczące czasu konsekracji świątyni. Tytulatura osób wymienionych w treści inskrypcji nie rozwikła problemu. Adam Noskowski został podkomorzym lubelskim w 1613 r.[48] a starostą dobrzyńskim w 1627 r.[49], natomiast Tomasz Oborski był sufraganem krakowskim od 1615 r.[50], czyli obydwaj pełnili swoje funkcje przed najwcześniejszą z możliwych dat poświęcenia kościoła (1631 r.). Nie wyjaśni tego również założenie, że inskrypcja mówi o nich jako o żyjących – Oborski umarł w 1645 r.[51] a Noskowski przed 30 III 1647 r.[52] Tę sytuację dodatkowo komplikuje data śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego – 30 kwietnia 1630 r.[53] – który położył kamień węgielny pod budowę świątyni, bowiem musielibyśmy uznać, że konsekracja odbyła się w 1631 r., a tablicę wykonano jeszcze przed jego zgonem. Nie możemy oczywiście wykluczyć i takiej interpretacji. Niemniej, w kontekście powyższych uwag, datę śmierci Oborskiego i Noskowskiego możemy uznać za terminus ante quem powstania tablicy. Innymi słowy przyjmujemy, że wykonano ją i umieszczono w kościele przed 1645-1647 r. Graniczną i ostateczną datą dla jej pojawienia się będzie natomiast 30 lipca 1659 r. Zapisano pod nią informację, o wspomnianej wcześniej konsekracji trzech ołtarzy w łęczyńskim kościele parafialnym, z których główny poświęcony został św. Marii Magdalenie i Najświętszemu Sakramentowi[54]. Ostatnie z wezwań, według słów naszej inskrypcji dotyczyło ołtarza znajdującego się w innym miejscu, czyli tablica dokumentuje wystrój kościoła sprzed 1659 r.

Sygnalizowana kilkakrotnie w niniejszym artykule potrzeba wznowienia, a w niektórych przypadkach podjęcia szczegółowych badań nad łęczyńskimi zabytkami, w obliczu przedstawionych rozważań i wątpliwości, wydaje się być całkowicie uzasadniona. Tym bardziej, że kontekst owych badań będzie o wiele szerszy, niż tylko potrzeba naświetlenia dziejów takiego, czy innego obiektu – należy go odnieść także do historii lokalnej. Biorąc pod uwagę tablicę konsekracyjną najstarszego kościoła łęczyńskiego jest to o tyle istotne, że w 2009 r. minie 370 lat od jego poświęcenia.

 

[1] W sprawie ustroju Łęcznej patrz artykuły i fragmenty monografii: R. Szczygieł, Powstanie miasta Łęcznej i jego rozwój do końca XVI wieku, [w:] Łęczna. Studia z dziejów miasta. Red. E. Horoch. Łęczna 1989, s. 31-53; J. Łosowski, Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego od XV do XVIII wieku. Lublin 1997; Urzędnicy miejscy, cechowi, braccy i szpitalni Łęcznej do 1810 r. Spisy. Opr. J. Łosowski. Łęczna 2005; J. E. Leśniewska, Właściciele dóbr Łęczna w latach 1800-1944. Lublin 2004.

[2] Łęczna. Studia z dziejów miasta. Red. E. Horoch. Łęczna 1989.

[3] Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. VIII, Województwo lubelskie, z. 10, Powiat lubelski. Warszawa 1967, s. 27, 29, 30.

[4] J. E. Leśniewska, Kościół parafialny p.w. Ś Marii Magdaleny, ,,Merkuriusz Łęczyński” 1987, s. 7, 10-11; Urzędnicy miejscy, s. 28; R. Jop, Cmentarze parafii p.w. św. Marii Magdaleny w Łęcznej w XVIII i XIX w., ,,Merkuriusz Łęczyński” t. 20, 2007, s. 14-17.

[5] O tablicy konsekracyjnej znajdziemy wzmianki w następujących wydawnictwach: Katalog zabytków sztuki, s. 29; J. E. Leśniewska, Kościół parafialny, s. 7, s. 10 (tutaj fotografia); tejże, Przewodnik po łęczyńskich zabytkach. Łęczna 1997, s. 11.

[6] Inskrypcję wydano w oparciu o wskazówki zawarte w: Instrukcja wydawnicza dla źródeł epigraficznych. Lublin 1992.

[7] Katalog zabytków sztuki, s. 27.

[8] Archiwum parafii pw. św. Marii Magdaleny w Łęcznej (dalej: APŁ): Wizytacja generalna parafii łęczyńskiej z 1830 r., brak sygn., s. 2 nlb.

[9] Patrz: A.Witusik, Łęczna w XVII i XVIII w., [w:] Łęczna. Studia z dziejów miasta, s. 71.

[10] J. E. Leśniewska podaje, że kościół fundacji Noskowskiego stanął na miejscu wcześniejszego. Patrz: J. E. Leśniewska, Kościół parafialny, s. 7.

[11] P. Szafran, Rozwój średniowiecznej sieci parafialnej w Lubelskiem. Lublin 1958, s. 155-156.

[12] R. Szczygieł, Powstanie miasta Łęcznej i jego rozwój do końca XVI w., [w:] Łęczna. Studia z dziejów miasta, s. 49; A. Witusik, dz. cyt., s. 58, 71; W. Wieczorek, Szkice z prowincji. Warszawa 1968, s. 18-20.

[13] J. Frazik, Łęczna – rozwój przestrzenny i przemiany planistyczne miasta, ,,Zeszyty Naukowe Politechniki Krakowskiej”. Nr 1, Architektura, 1956, z. 1, s. 47-67.

[14] R. Szczygieł, dz. cyt., s. 34-40.

[15] J. Frazik, dz. cyt., s. 56.

[16] Katalog zabytków sztuki, s. 27.

[17] J. E. Leśniewska, Kościół parafialny, s. 7; także Urzędnicy miejscy, s. 26.

[18] J. Frazik, dz. cyt., s. 56.

[19] Jedynie J. E. Leśniewska w swoim opracowaniu testamentu Adama Kazimierza Noskowskiego podała datę 1630 r. Patrz: Inwentarz rzeczy pozostałych po Adamie Kazimierzu Noskowskim staroście dobrzyńskim wraz z taksą ich wartości i spisem wydatków na pogrzeby Jego, Jego żony i syna Adama. Opr. J. E. Leśniewska. Łęczna 1997, s. 6.

[20] Dziękuję Panu dr hab. Januszowi Łosowskiemu za informacje w tej sprawie.

[21] W. Kowalski, Inskrypcyjne tablice poświadczeniowe północnej Małopolski. Charakterystyka treści i funkcji przekazów, ,,Studia Historyczne”, R. XXXIII, 1990, z. 3-4, s. 377-380.

[22] Ks. Jan Kracik, Konsekracje kościołów i ołtarzy w diecezji krakowskiej w XVII i XVIII wieku, ,,Nasza Przeszłość” t. 61, 1984, s. 112.

[23] Tamże, s. 114.

[24] Tamże, s. 136.

[25] APŁ: Wizytacja generalna, s. 2 nlb.

[26] Tamże. Rok 1739, jako datę rekonsekracji, podaje także J. E. Leśniewska (J. E. Leśniewska, Kościół parafialny, s. 10). Warto dodać, że w najnowszym, urzędowym informatorze Archidiecezji Lubelskiej, wydanym przez Kurię Metropolitalną w Lublinie w 2006, także widnieje 1739 r. (Archidiecezja Lubelska 2006. Red. Ks. Piotr B. Nowak, s. Koleta Agnieszka Bajda CSCIJ, Agnieszka Hanc. Lublin 2006, s. 425).

[27] Katalog zabytków sztuki, s. 29.

[28] Ks. J. Kracik, dz. cyt., s. 112.

[29] Tamże.

[30] Tamże, s. 136.

[31] Tamże.

[32] Metryki parafii św. Marii Magdaleny w Łęcznej 1598-1795. T. XII, Liber mortuorum 1737-1791. Opr. R. Jop. Łęczna 2006, nr 58.

[33] APŁ, Wizytacja generalna, s. 5 nlb.

[34] Tamże.

[35] Metryki parafii św. Marii Magdaleny, nr 62, 68, 92, 134, 208 i inne.

[36] Archiwum Państwowe w Lublinie: Komisja Województwa Lubelskiego, sygn. 265, Inwentarz kościoła i funduszu szpitalnego św. Ducha […] 27 września 1834 r. sporządzony, s. 82-83.

[37] W Polskim Słowniku Biograficznym (M. Woźniakowa, Andrzej Noskowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIII. Wrocław 1978, s. 218-223) znajdziemy jedynie biogram biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego, rodzonego brata dziadka Adama Noskowskiego, który jako pierwszy zaczął skupować dobra łęczyńskie (patrz: Inwentarz rzeczy pozostałych, s. 5).

[38] Najobszerniej pisała o nim J. E. Leśniewska w: Inwentarz rzeczy pozostałych, s. 6-7. Patrz także: T. Mencel, Jarmarki Łęczyńskie w XVII-XIX w., [w:] Łęczna. Studia z dziejów miasta, s. 74; Przywileje handlowe miasta Łęcznej (XV-XVIII w.). Opr. J. Kus. Łęczna 1999, s. 8; R. Szczygieł, dz. cyt., s. 48; A. Witusik, dz. cyt., s. 58, 71.

[39] W. Wieczorek, Szkice z prowincji. Warszawa 1968, s. 20.

[40] J. E. Leśniewska, Kościół parafialny, s. 7.

[41] APŁ, Liber baptisatorum od 1598 r. do 1623 r., par. Łęczna. T. I, s. 98.

[42] Tamże, s. 118.

[43] Tamże, s. 132.

[44] Inwentarz rzeczy pozostałych, s. 7.

[45] APŁ, Liber baptisatorum od 1598 r. do 1623 r., s. 176.

[46] Fakty dotyczące potomstwa Adama Noskowskiego są ważnym uzupełnieniem naszej szczątkowej wiedzy na ten temat. Jej źródłem były do tej pory tylko herbarze Kaspra Niesieckiego oraz Seweryna Uruskiego. Informacje w nich zawarte zabrała i opublikowała J. E. Leśniewska (Inwentarz rzeczy pozostałych, s. 6-7).

[47] J. E. Leśniewska, Kościół parafialny, s. 11.

[48] Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII w. Spisy. Opr. W. Kłaczewski, W. Urban. Kórnik 1991, nr 201.

[49] Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632. Cz. III, Województwo łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i ziemia dobrzyńska. Wyd. Z. Guldon. Bydgoszcz 1967, s. 64.

[50] A. K. Banach, L. Hajdukiewicz, Tomasz Oborski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXIII. Wrocław 1987, s. 453.

[51] Tamże, s. 452.

[52] Urzędnicy województwa lubelskiego, nr 201.

[53] Ks. P. Nitecki, Biskupi kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny. Warszawa 2000, s. 436.

[54] Ks. J. Kracik, dz. cyt., s. 136.